Η ιστορία του τσαγιού

Πρίν λίγο καιρό αναφέρθηκα στην ιστορία του καφέ!
Σήμερα ήρθε η σειρά του τσαγιού!Την ανάρτηση αυτή την αφιερώνω στην φίλη μου Μαρία Βαλ. γιατί πριν 2 μήνες μου έστειλε τις αρχικές πληροφορίες.


Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων... Σύμφωνα με τον κινέζικο μύθο, το ανακάλυψε ένας προικισμένος αυτοκράτορας, ο Σεν Νουνγκ. Ανθρωπος που αγαπούσε τις τέχνες, τις επιστήμες αλλά και τους υπηκόους του, ο Σεν Νουνγκ συνήθιζε να επισκέπτεται τις επαρχίες και να παρακολουθεί τη ζωή των απλών ανθρώπων. Οπου αυτός και η ακολουθία του σταματούσαν για να ξεκουραστούν έπιναν χλιαρό νερό, το οποίο ο αυτοκράτορας πίστευε ότι ηρεμεί και αναζωογονεί. Μια καλοκαιρινή ημέρα, κατά τον μύθο, που οι υπηρέτες του ετοίμαζαν το νερό, ένα φύλλο από διπλανό φυτό έπεσε στο δοχείο με το ζεστό νερό, δίνοντάς του ένα σκούρο καφέ χρώμα. Ο αυτοκράτορας ζήτησε να το δοκιμάσει και το βρήκε δροσιστικό. Ηταν το 2737 π.Χ. Η ιστορία του πιο δημοφιλούς αφεψήματος στον κόσμο μόλις ξεκινούσε...
Σήμερα το τσάι διεκδικεί την πρώτη θέση ανάμεσα στα ροφήματα που κυκλοφορούν, ανταγωνιζόμενο συχνά τον καφέ ή ακόμη και το νερό. Κινέζοι, Γιαπωνέζοι, Ινδοί, Αγγλοι, Αμερικανοί πίνουν τις μεγαλύτερες ποσότητες τσαγιού, έχοντας μετατρέψει την κατανάλωσή του σε ιεροτελεστία. Στην Αγγλία σερβίρεται με γάλα και ζάχαρη. Στην Ινδία αναμειγνύεται με μπαχαρικά και ονομάζεται chai. Στην Αμερική διατίθεται σε σκόνη ­ που συλλέγεται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού ­ μέσα σε φακελάκια. Στην Ιαπωνία η εκλεκτή πράσινη σκόνη ανακατεύεται με καυτό νερό μέσα σε κεραμικά μπολ.
Το τεϊόδεντρο ­ ή Camellia sinensis κατά τη λατινική ονομασία ­, από τα λαμπερά φύλλα του οποίου προέρχεται το εκλεκτό αφέψημα, ευδοκιμεί σε έδαφος ηφαιστειώδες και σε υγρό κλίμα. Απέραντες φυτείες σκαρφαλωμένες σε πλαγιές βουνών, προστατευμένες κάτω από μόνιμη ομίχλη, στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στην Ταϊβάν, στην Ινδία, δίνουν δεκάδες ποικιλίες τσαγιού. Καθεμία ξεχωριστή, ιδιαίτερη, μοναδική ως προς το χρώμα, τη γεύση, το άρωμα ­ παράμετροι που εξαρτώνται από τις συνθήκες καλλιέργειας των τεϊόδεντρων αλλά και από τις τεχνικές επεξεργασίας των φύλλων τους. Πράσινο, μαύρο ή ουλόνγκ (μαυροπράσινο τσάι και αιθέρια έλαια, μπαχαρικά, βότανα) συνδυάζεται σε γεύσεις πρωτότυπες αλλά και κλασικές, δυνατές αλλά και με ολίγην από καφεΐνη, αρωματικές, φρουτώδεις, εξωτικές, πικάντικες, που μπορεί να ικανοποιήσουν και τον πιο απαιτητικό ουρανίσκο.

Οι φαρμακευτικές ιδιότητες
Αιώνες πριν ωστόσο, όταν ένας ιάπωνας βουδιστής καλόγερος το έφερε στη χώρα του από τη γειτονική Κίνα, οι ιδιότητες που αποδίδονταν στο τσάι δεν ήταν τόσο γευστικές και τονωτικές όσο φαρμακευτικές. Το ονόμασαν ακόμη και ελιξίριο της ζωής. Οι σύγχρονες επιστημονικές έρευνες μπορεί να μη δικαίωσαν τις πεποιθήσεις των προγενεστέρων αλλά κατέληξαν σε χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με το αφέψημα του τσαγιού. Μία κούπα πράσινο τσάι, όπως υποστηρίζουν, περιέχει μισή ποσότητα καφεΐνης από μία κούπα καφέ. Επιπλέον είναι πλούσιο σε βιταμίνες C και Ε και περιέχει αρκετό φθόριο ώστε να προστατέψει τα δόντια από την τερηδόνα αλλά και να δυναμώσει τα οστά του οργανισμού. Περιέχει επίσης τανίνη, μια αντιοξειδωτική ουσία που αναπτύσσεται στα φύλλα του και θεωρείται ότι συμβάλλει στην αντιμετώπιση των καρκινοπαθειών.
Από τις τρεις βασικές ποικιλίες (μαύρο, πράσινο, ουλόνγκ) που καλλιεργούνταν στη μακρινή Απω Ανατολή ως τις δεκάδες πικάντικες και αρωματικές γεύσεις του τσαγιού που διατίθενται πλέον στα καταστήματα, και από τον απλό τρόπο παρασκευής του από τους κινέζους μοναχούς ως τις μείξεις και προσμείξεις των Δυτικών στο ρόφημα του τσαγιού, η σημειολογία μπορεί να συναγάγει χρήσιμα συμπεράσματα ως προς σημαντικές οικονομικές, φιλοσοφικές, πολιτιστικές, πολιτικές εξελίξεις σε Ανατολή και Δύση.
Η ιστορία του τσαγιού στην Κίνα είναι συνυφασμένη με το βιβλίο που έγραψε τον 7ο αιώνα ένας προικισμένος άνθρωπος, ο Λου Γιου. Εχοντας αποκτήσει εξαιρετική ανατροφή και μόρφωση σε ένα από τα πιο διάσημα μοναστήρια βουδιστών αλλά και διαθέτοντας μεγάλη παρατηρητικότητα και μνήμη, ο Λου Γιου άρχισε να ασχολείται με την καταγραφή οποιουδήποτε στοιχείου αφορούσε το φυτό του τσαγιού και την παρασκευή του αφεψήματος. Η παιδεία του αποτυπώθηκε με τον καλύτερο τρόπο στις σελίδες του βιβλίου του, που παραμένει κλασικό ως τις ημέρες μας. «Αν τα φύλλα του φυτού είναι εκλεκτά, μόλις προσθέσετε το τσάι οι φυσαλίδες του νερού που βράζει πρέπει να θυμίζουν πέρλες δεμένες μεταξύ τους σε αργό χορό... Οσο για τα φλιτζάνια, επιβάλλεται να είναι από πράσινη πορσελάνη ­ αδιακρίτως της τιμής και της σπανιότητας της πορσελάνης, το πράσινο αποτελεί το ιδανικό χρώμα στα σερβίτσια για το τσάι» έγραφε γύρω στα 780 ο Λου Γιου.
Το ποτό του διαλογισμού
Αυτό το βιβλίο έφερε μαζί με τους σπόρους του τεϊόδεντρου από την Κίνα τον 12ο αιώνα ο ιάπωνας βουδιστής μοναχός Yeisei, αποκτώντας τον τίτλο του «πατέρα του τσαγιού» στη χώρα του. Τα λαμπερά πράσινα φύλλα της ποικιλίας Matcha έδιναν την πολύτιμη σκόνη για την ετοιμασία του ζεστού ροφήματος που κρατούσε τους μοναχούς σε εγρήγορση και ένταση τις ατελείωτες ώρες της προσευχής και του διαλογισμού. Το τσάι γρήγορα διαδόθηκε στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Ως τον 14ο αιώνα οι υψηλοί αξιωματούχοι της Ιαπωνίας είχαν παθιαστεί και με καθετί που συνόδευε το νέο αφέψημα. Κούπες τσαγιού, πιατάκια, ανθοδοχεία, πίνακες με ιριδίζοντα, μπρονζέ, λουλουδάτα σχέδια έγιναν τα σύμβολα της οικονομικής και κοινωνικής ευμάρειας στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου.
Μερικούς αιώνες αργότερα ο σογκούν Γιοσιμίτσου Γ' (1358-1408) εγκαινίασε τα τέια στο παλάτι του, στο Χρυσό Κιόσκι, προσφέροντας στους καλεσμένους του μαζί με τις εκλεκτές ποικιλίες τσαγιού και δείγματα εξαίρετης και φίνας κινέζικης τέχνης, όπως και αφορμές για μακροσκελείς συζητήσεις περί τέχνης, θρησκείας, πολιτισμού. Η τελετή του τσαγιού, Cha no yu (ζεστό νερό για τσάι, μ' άλλα λόγια), άρχισε να μπαίνει σε όλα τα σπίτια, καταργώντας τις ταξικές διακρίσεις ενώ τα αυθεντικά κινέζικα σερβίτσια τσαγιού μετατρέπονταν σε σπάνια αντικείμενα τέχνης.
Στην άλλη άκρη του κόσμου, η Ευρώπη ξυπνούσε μετά τη μεσαιωνική χειμερία νάρκη, αντικρίζοντας τον κόσμο σε μια έκρηξη δημιουργίας. Τέχνες, πολιτισμός, εμπόριο, πολιτική επαναπροσδιορίζονταν. Τολμηροί θαλασσοπόροι, διανοούμενοι, επιστήμονες, καλλιτέχνες έδιναν το έναυσμα. Τον 15ο αιώνα στα βενετσιάνικα παζάρια μπορούσε κανείς να βρει οτιδήποτε επιθυμούσε, από κάθε μέρος του κόσμου. Οι μυθικές ιστορίες για τον πλούτο αλλά και τον πολιτισμό που συνόδευαν το όνομα του Μάρκο Πόλο και το ταξίδι του, πριν από 150 χρόνια, στο κράτος του Κουμπλάι Χαν είχαν γίνει πλέον πραγματικότητα. Τα μπαχαρικά άξιζαν το βάρος τους σε χρυσάφι. Το ευωδιαστό μαύρο τσάι, ακριβοπληρωμένο πλέον ως ένας από τους εισαγόμενους θησαυρούς της Κίνας, έγινε το πιο δημοφιλές μη αλκοολούχο ποτό στην Ευρώπη.
Το εμπόριο τσαγιού και μπαχαρικών έδινε πλέον τις μεγάλες δουλειές. Αγγλοι, ισπανοί, δανοί, σουηδοί και γάλλοι έμποροι ίδρυαν εταιρείες στις Ανατολικές Ινδίες προκειμένου να ελέγχουν την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ινδία. Οι εταιρείες γρήγορα γίνονταν ισχυρές και πλούσιες. Ως το 1670 η Ολλανδική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών ήταν η πλουσιότερη στον κόσμο ­ στο αποκορύφωμα της δόξας της είχε 150 εμπορικά και 40 πολεμικά πλοία. Η ανερχόμενη ναυτική αποικιοκρατική δύναμη των Αγγλων είχε πραγματοποιήσει περισσότερα από 25.000 μίλια ταξιδεύοντας από και προς την Κίνα. Οι βρετανικές εισαγωγές σε τσάι από 50 τόνους το 1700 ανήλθαν σε 15.000 τόνους το 1800. Στην Αγγλία πλασαρίστηκε ως ένα υγιεινό ποτό αλλά η ανταπόκριση του κόσμου στο νέο προϊόν ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Το τσάι έγινε πάθος, στυλ, μόδα. Η βασίλισσα Αννα το έκανε το απαραίτητο πρωινό της ρόφημα. Αντρες και γυναίκες σχημάτιζαν ουρές στα πολυάριθμα μικρά στέκια του Λονδίνου για να πιουν το απογευματινό τους τσάι σε φλιτζάνια από πορσελάνη ή περιφέρονταν στις μικρές γωνιές των κήπων που θύμιζαν κινέζικο κιόσκι, απολαμβάνοντας τσάι και κέικ. Το τσάι ως τρόπος ζωής, με τα ασημικά και τις πορσελάνες που συνόδευαν το σερβίρισμά του, τα σάντουιτς, τα γλυκά και τα μπισκότα, έγινε πλέον σήμα κατατεθέν των Αγγλων.

Το μυστικό της καλλιέργειας
Μπορεί οι Ευρωπαίοι να έπιναν τόνους τσάι αλλά δεν είχαν δει ποτέ το φυτό ούτε και γνώριζαν τον τρόπο καλλιέργειας και συγκομιδής των φύλλων. Η Κίνα κράτησε καλά κρυμμένες τις τεχνικές της για περισσότερο από 300 χρόνια. Το πράσινο τσάι, από τις πιο ακριβές και διαλεχτές ποικιλίες, που ευδοκιμούσε στην Ανατολή και μεταφερόταν κατά τόνους στη Δύση, απαιτούσε πολύ περισσότερα από καλό έδαφος και κλίμα για να δώσει την πολύτιμη σκόνη. Γενιές ολόκληρες είχαν μυηθεί στην Κίνα στον τρόπο με τον οποίο έπρεπε να προστατευθούν τα πρώτα βλαστάρια του φυτού από τις ξαφνικές παγωνιές ή την υπερβολική έκθεση στον ήλιο. Από στόμα σε στόμα περνούσε η τεχνική με την οποία τα νεαρά φυτά αναπτύσσονταν σκεπασμένα με ψάθινες και αχυρένιες καλαμωτές, κρατώντας τους χυμούς που θα έδιναν ιδανικό χρώμα, άρωμα, γεύση. Η συλλογή των φύλλων, τις πρώτες ημέρες του Μαΐου, γινόταν από έμπειρα χέρια. Στη συνέχεια μαλακώνονταν στον ατμό ώστε να διατηρήσουν το λαμπερό πράσινο χρώμα και το γλυκό άρωμα. Εμπειρικά αρκούσε μια ματιά ή ένα άγγιγμα του καλλιεργητή της φυτείας για να καταλάβει πότε τα φύλλα έπρεπε να μαζευτούν.
Η ακόρεστη δίψα των Ευρωπαίων για τσάι προκάλεσε τον πρώτο πόλεμο του οπίου (1839-1842) που κατέληξε στο να υποχρεωθεί η Κίνα να ανοίξει κάποια λιμάνια στους Αγγλους ­ μεταξύ των οποίων και το Χονγκ Κονγκ. Λίγο αργότερα ένας νέος πόλεμος (1856-1860) έφερε τους Αγγλογάλλους ως το Πεκίνο ενώ το 1895 στο παιχνίδι των εμπόλεμων διεκδικήσεων μπήκε και η Ιαπωνία. Η Επανάσταση των Μπόξερ το 1898 ένωσε όλους τους αποικιοκράτες ­ συμπεριλαμβανομένων πλέον και των Αμερικανών ­, οι οποίοι εισέβαλαν στην πάλαι ποτέ αυτοκρατορική Κίνα και επέβαλαν νέους ταπεινωτικούς όρους στο εμπόριο και στις συναλλαγές. Στην Ευρώπη και στην Αμερική ­ όπου οι μετανάστες ήδη συνέρεαν κατά χιλιάδες, κουβαλώντας μαζί τους την αγαπημένη συνήθεια του τσαγιού ­ πλούσιοι και φτωχοί, αριστοκράτες και απλοί άνθρωποι συνέχιζαν τη ζωή τους, πίνοντας όπως πάντα το ζεστό αφέψημα...
Το παγωμένο τσάι...
Επινοήθηκε από έναν αμερικανό ιδιοκτήτη φυτείας τσαγιού, σύμφωνα με τις ιστορίες που συνοδεύουν ως τις ημέρες μας το δημοφιλές αφέψημα. Στις αρχές του αιώνα οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχοντας εγκαθιδρύσει σταθερό κυβερνητικό σύστημα, δυνατή οικονομία, ανερχόμενη βιομηχανία, οργάνωσαν την Πρώτη Παγκόσμια Εκθεση Προϊόντων στο Σεντ Λούις. Αντιπρόσωποι από όλον τον κόσμο έφεραν τα προϊόντα τους για παρουσίαση. Ανάμεσά τους ο Ρίτσαρντ Μπλέχιντεν, που είχε φέρει μαζί του από την παραγωγή της φυτείας του δείγματα τσαγιού, για να τα μοιράσει στους επισκέπτες της έκθεσης. Ενας καύσωνας ωστόσο ανέτρεψε τα σχέδιά του, καθώς το ζεστό ρόφημα που προσέφερε δεν εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους παρευρισκομένους... Το πρώτο σοκ για τον Μπλέχιντεν διαδέχθηκαν η εφευρετικότητα της σκέψης και η ταχύτητα της πράξης. Γέμισε τριμμένο πάγο το δοχείο με το τσάι που είχε ετοιμάσει και το ονόμασε παγωμένο τσάι (iced tea). Ηταν η κορυφαία στιγμή της διοργάνωσης, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια...
Η τσαγιέρα...
Σχεδιάστηκε από τους Ευρωπαίους άμα τη εισαγωγή του τσαγιού από την Ανατολή, καθώς στη μακρινή Κίνα, από όπου διαδόθηκε το αφέψημα σε όλον τον κόσμο, συνήθιζαν να το φτιάχνουν κατευθείαν μέσα στην κούπα απ' όπου έπιναν ρίχνοντας ζεστό νερό και φύλλα τσαγιού. Το σχήμα του νέου αντικειμένου που αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι της ιεροτελεστίας του τσαγιού ήταν οβάλ στην πρώιμη εμφάνισή του ενώ η διακόσμηση περιορίστηκε σε ζωγραφιές ζώων και φυτών (αργότερα, στις μεταλλικές τσαγιέρες, εμπλουτίστηκε με καμήλες, πιθήκους, μπαμπού και άλλες εξωτικές εικόνες). Η επανάσταση στον χώρο της τσαγιέρας ωστόσο δεν ήρθε με τα λιγότερο ή περισσότερο πρωτότυπα και περίτεχνα σχέδια που την κοσμούσαν αλλά με το υλικό από το οποίο κατασκευάζονταν. Το 1710 οι Γερμανοί κατάφεραν να φτιάξουν πορσελάνη εφάμιλλη των φίνων κινέζικων σερβίτσιων. Ως τα μέσα του αιώνα οι Γάλλοι και οι Αγγλοι είχαν αντιγράψει την πετυχημένη συνταγή. Η τσαγιέρα γίνεται πλέον σφαιρική στολισμένη με φρούτα ενώ το στόμιο έχει σχήμα δράκου ή άλλων εξωτικών θηρίων... Προς το τέλος του 18ου αιώνα η πρώτη επάργυρη τσαγιέρα κάνει την εμφάνισή της, επηρεαζόμενη πλέον από τις προγενέστερες και σύγχρονες τάσεις στην τέχνη ­ μπαρόκ, ροκοκό, αναγεννησιακός, γοτθικός και πολλοί άλλοι ρυθμοί αποτυπώθηκαν και στις τσαγιέρες. Ο βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής του 20ού αιώνα επέβαλε σχεδόν λιτά, απέριττα και λειτουργικά σχέδια και σχήματα στα αντικείμενα καθημερινής χρήσης ­ κυκλοφόρησαν τότε ακόμη και τετράγωνες τσαγιέρες. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι ανέστειλαν τη δημιουργία και διάθεση νέων χρηστικών αντικειμένων όπως τα σερβίτσια τσαγιού ενώ το τέλος του αιώνα επαναπροσδιορίζει τη χρησιμότητα και την αισθητική της τσαγιέρας. Απλές φόρμες και μοντέρνα σχέδια συνοδεύουν την τελετουργία του τσαγιού από την Κίνα ως την Αμερική.
Ζεστό ή δροσιστικό, τονωτικό ή και θεραπευτικό, το τσάι αποτελεί δημοφιλές ρόφημα σε όλον τον κόσμο. Στις χώρες της Ασίας μάλιστα διεκδικεί την πρώτη θέση από τον καφέ ή το νερό. Στην Ελλάδα η κατανάλωσή του είναι περισσότερο υπόθεση λίγων και εκλεκτών. Χύμα ή σε φακελάκια, μέσα σε καλαίσθητες ξύλινες και πάνινες συσκευασίες, οι πιο εκλεκτές ποικιλίες τσαγιού που μας δίνουν τα φύλλα του φυτού Camellia sinensis έχουν και στη χώρα μας το δικό τους κοινό. Οι διάφοροι τύποι τσαγιού ταξινομούνται ανάλογα με τη χώρα προέλευσης αλλά και με τη διαδικασία επεξεργασίας τους. Το πράσινο τσάι είναι ακατέργαστο ­ γι' αυτό θεωρείται πιο υγιεινό. Το μαύρο και το ουλόνγκ υφίστανται ελαφρά ζύμωση, προκειμένου να αποκτήσουν το μαύρο ή το χάλκινο χρώμα τους αντίστοιχα.
Nuwara-Eliya: Μαύρο τσάι από φυτείες σε ύψος 2.000 μέτρων στην Κεϋλάνη, με ήπια αλλά δυνατή γεύση. Ιδανικό για το απόγευμα.
Dimbula: Μαύρο δυνατό τσάι, ιδανικό για όσους προτιμούν το αφέψημα με ζάχαρη και γάλα. Πίνεται όλες τις ώρες.
Uva: Ευγενικά δυνατό μαύρο τσάι, κατάλληλο για πρωινό ρόφημα.
Darjeeling: Μαύρο μυρωδάτο τσάι από την ομώνυμη περιοχή της Ινδίας.
Earl Grey: Μαύρο αλλά και πράσινο δυνατό τσάι του οποίου τη γεύση διαμορφώνει η προσθήκη εκλεκτών αιθέριων ελαίων.


πηγή: http://www.tovima.gr
φωτογραφίες: www.google.com